Γενική Διοίκηση Μακεδονίας (ΥΜΑΘ)
Έγινε αναφορά κυρίως στις 3 τελευταίες μέρες της απεργίας, 8, 9 και 10 Μάη του '36.
Είναι οι μέρες που κορυφώνεται η πάλη της εργατικής τάξης της Θεσσαλονίκης, εκφράζεται στο μέγιστα βαθμό η ενότητά της και η αλληλεγγύη μεταξύ των εργαζομένων αλλά και άλλων κοινωνικών ομάδων.
Βέβαια, οι 3 τελευταίες αυτές μέρες της απεργίας παρουσιάζουν μεγάλη πυκνότητα γεγονότων, αποκαλύπτουν την ωμή βία στην οποία καταφεύγουν οι κυβερνήσεις, για να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των αστών.
Τα γεγονότα αυτά τα είχε στην ουσία προαναγγείλει ο τότε Γενικός Διοικητής Πάλλης, όταν στις 3 του Μάη, ημέρα Κυριακή και 5η μέρα της απεργίας, τον είχε επισκεφτεί η Απεργιακή Επιτροπή των καπνεργατών.
Ενώ μέχρι τότε ο Πάλλης εμφανιζόταν σαν θιασώτης της συνεννόησης εργαζομένων και εργοδοσίας, στη συγκεκριμένη συνάντηση αποκάλυψε το πραγματικό του πρόσωπο.
Βρίζει την Επιτροπή, αποκαλεί τους εργαζόμενους "αλήτες", ενώ κυνικά τους απειλεί ότι θα τους πνίξει στο αίμα δηλώνοντας επί λέξει:
"Το κράτος θα επιβληθεί. Έχω τη δύναμη του Στρατού και της Χωροφυλακής και θα σας τσακίσω, εάν δεν γίνεται απεργοσπάστες, γιατί κινδυνεύει το [καπνικό] προϊόν. Λυπάμαι, βέβαια, για όσα θα συμβούν σε βάρος σας ή σε βάρος των οικογενειών σας, αλλά τί να κάνω; Αυτό είναι το καθήκον μου."
Η δήλωση αυτή δημοσιεύεται σε όλες τις εφημερίδες της εποχής...
Εκτός, όμως, από τα παραπάνω, τις μέρες αυτές υπήρξαν ραγδαίες και απρόσμενες εξελίξεις, οι οποίες , από τη στιγμή που σταματούν οι συγκρούσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα ο λαός να βρεθεί για 36 ώρες κυρίαρχος της πόλης του.
Μετά τις δολοφονικές επιθέσεις, η λαϊκή οργή φούντωσε. Από όλες τις συνοικίες ξεχύθηκαν αμέτρητες χιλιάδες λαού προς το κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Διαδηλώνουν έξω από τα αστυνομικά τμήματα και ζητάνε την τιμωρία των δολοφόνων. Απειλούν να λιντσάρουν όσους πρωτοστάτησαν στη σφαγή των εργατών.
Η λαϊκή οργή αναγκάζει το Διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού να διατάξει τους χωροφύλακες να κλειστούν στα αστυνομικά τμήματα και στέλνει αξιωματικούς του Στρατού να αναλάβουν τη διοίκηση των Αστυνομικών Τμημάτων.
Στις 3 μ. μ. της 9ης Μάη δίνει εντολή να τοιχοκολληθεί η παρακάτω ανακοίνωση:
"Εγώ, ο στρατηγός του Γ΄ Σώματος Στρατού, αναλαμβάνοντας κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Στρατιωτικών την τήρηση της τάξης στην πόλη της Θεσσαλονίκης, διατάσσω:
1) Απαγορεύω κάθε συγκέντρωση και λίγων ακόμα προσώπων σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο.
2) Το κλείσιμο όλων των καταστημάτων στην πόλη της Θεσσαλονίκης μέχρι νεότερης διαταγής.
Θεσσαλονίκη, 9 Μάη 1936
ο Διοικητής του Γ΄ Σώμ. Στρατού
Ν. Ζέππος
Αντιστράτηγος."
Όμως, παρά την απαγόρευση, ο λαός της Θεσσαλονίκης εξακολουθεί να κατακλύζει το κέντρο της πόλης.
Δημιουργούνται φρουρές.
Για τις επόμενες 36 ώρες, μέχρι το πρωί της 11ης Μάη, δεν θα σημειωθεί ούτε μία κλοπή ή άλλη αξιόποινη πράξη.
Ωστόσο, τα τόσο σημαντικά γεγονότα αυτών των ημερών δεν πρέπει να αποσπάσουν την προσοχή μας ούτε από τα γεγονότα που προηγήθηκαν της κήρυξης της απεργίας των καπνεργατών, ούτε από την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα εκείνη τη χρονική περίοδο.
Σε ό,τι αφορά την πολιτική κατάσταση, στις αρχές του 1936 αυτή βρίσκεται σε εξαιρετικά κρίσιμη καμπή.
Οι φιλο-δικτατορικές κινήσεις μέσα στο Στρατό δυναμώνουν, ενώ οι υποψήφιοι πραξικοπηματίες, Κονδύλης και Μεταξάς, διακηρύττουν ανοιχτά ότι προετοιμάζουν επιβολή αντιλαϊκών λύσεων.
Η χώρα οδηγείται σε εκλογές στις 26 Γενάρη και με παρέμβαση των Άγγλων σχηματίζεται τελικά κυβέρνηση στις 14 Μάρτη με πρωθυπουργό το Δεμερτζή και αντιπρόεδρο το Μεταξά (παρόλο που είχε ελάχιστη κοινοβουλευτική δύναμη).
Στις 13 Απρίλη πεθαίνει αιφνίδια ο Δεμερτζής και ο βασιλιάς Γεώργιος, με τη σύμφωνη γνώμη των αστικών κομμάτων, ορκίζει πρωθυπουργό το Μεταξά.
Στις 30 Απρίλη, 2η μέρα της απεργίας των καπνεργατών και ενώ αυτή επεκτείνεται σε όλη τη χώρα και έχει τη στήριξη των εργαζομένων όλων των κλάδων, οι αστοί βουλευτές εγκρίνουν στη βουλή ψήφισμα που κατέθεσε η κυβέρνηση Μεταξά, με το οποίο διακόπτονται οι κοινοβουλευτικές εργασίες άμεσα και μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου. Στο μεσοδιάστημα, η κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να εκδίδει διατάγματα.
Ο λαός βρίσκεται σε κατάσταση εξαθλίωσης. Ο πληθωρισμός καθημερινά ανεβάζει τις τιμές, ενώ τα μεροκάματα παραμένουν καθηλωμένα, νέοι φόροι φορτώνονται στις πλάτες του λαού. Από το 1932 ως το 1936 προστίθενται 1,5 δισεκατομμύριο δραχμές νέοι φόροι.
Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση πολλαπλασιάζονται οι απεργιακοί αγώνες. Παρά το γεγονός ότι οι απεργοί αντιμετωπίζονται με ξυλοδαρμό, οι απεργίες ξεσπούν η μια μετά την άλλη. Δραστήριοι εργάτες που πρωτοστατούν σε αυτές συλλαμβάνονται και εξορίζονται.
Οι σημαντικότερες από αυτές τις απεργίες, που δίνουν και μια εικόνα για το πώς οδηγηθήκαμε στο ματωμένο Μάη είναι οι παρακάτω:
Πίσω στη Θεσσαλονίκη, στο Γενικό Διοικητήριο Μακεδονίας, στο πλαίσιο των παραπάνω πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, πραγματοποιήθηκαν 3 συσκέψεις:
ο Γενικός Διοικητής, Πάλλης
ο Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού, Ζέππος
ο Αστυνομικός Διευθυντής Θεσσαλονίκης, Ντάκος
ο Διοικητής της Έφιππης Αστυνομίας, Βαρδουλάκης
και ο Διοικητής της "Ειδικής" Ασφάλειας, Ξανθόπουλος.
Ό,τι συνέβη την επόμενη μέρα φαίνεται ότι είχε σχεδιαστεί με κάθε λεπτομέρεια σε αυτή τη σύσκεψη.
Στο χώρο μπροστά από το Γενικό Διοικητήριο έγιναν αιματηρές συγκρούσεις στις 8 Μάη μεταξύ πεζών και έφιππων χωροφυλάκων με απεργούς όλων των κλάδων.
Για πρώτη φορά εδώ διατάσσεται ο στρατός να επιτεθεί, όμως οι στρατιώτες δεν υπακούουν στου επικεφαλής αξιωματικούς τους και αρνούνται να εκτελέσουν τις διαταγές. Οι απεργοί τους επευφημούν.
Οι στρατιώτες αρνούνται και την επόμενη μέρα, 9 Μάη, να επιτεθούν στους εργάτες στη διασταύρωση Εγνατίας-Βενιζέλου, όπου έγινε το μακελειό. Αντίθετα, βρίζουν τους χωροφύλακες και πολλές φορές προσπαθούν να τους εμποδίσουν.
Μετά τη δολοφονία των απεργών στις 9 Μάη και για όσο διάστημα ο λαός κυριαρχεί στη Θεσσαλονίκη, λαός και στρατός είναι αδελφωμένοι.
Είναι οι μέρες που κορυφώνεται η πάλη της εργατικής τάξης της Θεσσαλονίκης, εκφράζεται στο μέγιστα βαθμό η ενότητά της και η αλληλεγγύη μεταξύ των εργαζομένων αλλά και άλλων κοινωνικών ομάδων.
Βέβαια, οι 3 τελευταίες αυτές μέρες της απεργίας παρουσιάζουν μεγάλη πυκνότητα γεγονότων, αποκαλύπτουν την ωμή βία στην οποία καταφεύγουν οι κυβερνήσεις, για να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των αστών.
Τα γεγονότα αυτά τα είχε στην ουσία προαναγγείλει ο τότε Γενικός Διοικητής Πάλλης, όταν στις 3 του Μάη, ημέρα Κυριακή και 5η μέρα της απεργίας, τον είχε επισκεφτεί η Απεργιακή Επιτροπή των καπνεργατών.
Ενώ μέχρι τότε ο Πάλλης εμφανιζόταν σαν θιασώτης της συνεννόησης εργαζομένων και εργοδοσίας, στη συγκεκριμένη συνάντηση αποκάλυψε το πραγματικό του πρόσωπο.
Βρίζει την Επιτροπή, αποκαλεί τους εργαζόμενους "αλήτες", ενώ κυνικά τους απειλεί ότι θα τους πνίξει στο αίμα δηλώνοντας επί λέξει:
"Το κράτος θα επιβληθεί. Έχω τη δύναμη του Στρατού και της Χωροφυλακής και θα σας τσακίσω, εάν δεν γίνεται απεργοσπάστες, γιατί κινδυνεύει το [καπνικό] προϊόν. Λυπάμαι, βέβαια, για όσα θα συμβούν σε βάρος σας ή σε βάρος των οικογενειών σας, αλλά τί να κάνω; Αυτό είναι το καθήκον μου."
Η δήλωση αυτή δημοσιεύεται σε όλες τις εφημερίδες της εποχής...
Εκτός, όμως, από τα παραπάνω, τις μέρες αυτές υπήρξαν ραγδαίες και απρόσμενες εξελίξεις, οι οποίες , από τη στιγμή που σταματούν οι συγκρούσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα ο λαός να βρεθεί για 36 ώρες κυρίαρχος της πόλης του.
Μετά τις δολοφονικές επιθέσεις, η λαϊκή οργή φούντωσε. Από όλες τις συνοικίες ξεχύθηκαν αμέτρητες χιλιάδες λαού προς το κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Διαδηλώνουν έξω από τα αστυνομικά τμήματα και ζητάνε την τιμωρία των δολοφόνων. Απειλούν να λιντσάρουν όσους πρωτοστάτησαν στη σφαγή των εργατών.
Η λαϊκή οργή αναγκάζει το Διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού να διατάξει τους χωροφύλακες να κλειστούν στα αστυνομικά τμήματα και στέλνει αξιωματικούς του Στρατού να αναλάβουν τη διοίκηση των Αστυνομικών Τμημάτων.
Στις 3 μ. μ. της 9ης Μάη δίνει εντολή να τοιχοκολληθεί η παρακάτω ανακοίνωση:
"Εγώ, ο στρατηγός του Γ΄ Σώματος Στρατού, αναλαμβάνοντας κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Στρατιωτικών την τήρηση της τάξης στην πόλη της Θεσσαλονίκης, διατάσσω:
1) Απαγορεύω κάθε συγκέντρωση και λίγων ακόμα προσώπων σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο.
2) Το κλείσιμο όλων των καταστημάτων στην πόλη της Θεσσαλονίκης μέχρι νεότερης διαταγής.
Θεσσαλονίκη, 9 Μάη 1936
ο Διοικητής του Γ΄ Σώμ. Στρατού
Ν. Ζέππος
Αντιστράτηγος."
Όμως, παρά την απαγόρευση, ο λαός της Θεσσαλονίκης εξακολουθεί να κατακλύζει το κέντρο της πόλης.
Δημιουργούνται φρουρές.
Για τις επόμενες 36 ώρες, μέχρι το πρωί της 11ης Μάη, δεν θα σημειωθεί ούτε μία κλοπή ή άλλη αξιόποινη πράξη.
Ωστόσο, τα τόσο σημαντικά γεγονότα αυτών των ημερών δεν πρέπει να αποσπάσουν την προσοχή μας ούτε από τα γεγονότα που προηγήθηκαν της κήρυξης της απεργίας των καπνεργατών, ούτε από την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα εκείνη τη χρονική περίοδο.
Σε ό,τι αφορά την πολιτική κατάσταση, στις αρχές του 1936 αυτή βρίσκεται σε εξαιρετικά κρίσιμη καμπή.
Οι φιλο-δικτατορικές κινήσεις μέσα στο Στρατό δυναμώνουν, ενώ οι υποψήφιοι πραξικοπηματίες, Κονδύλης και Μεταξάς, διακηρύττουν ανοιχτά ότι προετοιμάζουν επιβολή αντιλαϊκών λύσεων.
Η χώρα οδηγείται σε εκλογές στις 26 Γενάρη και με παρέμβαση των Άγγλων σχηματίζεται τελικά κυβέρνηση στις 14 Μάρτη με πρωθυπουργό το Δεμερτζή και αντιπρόεδρο το Μεταξά (παρόλο που είχε ελάχιστη κοινοβουλευτική δύναμη).
Στις 13 Απρίλη πεθαίνει αιφνίδια ο Δεμερτζής και ο βασιλιάς Γεώργιος, με τη σύμφωνη γνώμη των αστικών κομμάτων, ορκίζει πρωθυπουργό το Μεταξά.
Στις 30 Απρίλη, 2η μέρα της απεργίας των καπνεργατών και ενώ αυτή επεκτείνεται σε όλη τη χώρα και έχει τη στήριξη των εργαζομένων όλων των κλάδων, οι αστοί βουλευτές εγκρίνουν στη βουλή ψήφισμα που κατέθεσε η κυβέρνηση Μεταξά, με το οποίο διακόπτονται οι κοινοβουλευτικές εργασίες άμεσα και μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου. Στο μεσοδιάστημα, η κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να εκδίδει διατάγματα.
Ο λαός βρίσκεται σε κατάσταση εξαθλίωσης. Ο πληθωρισμός καθημερινά ανεβάζει τις τιμές, ενώ τα μεροκάματα παραμένουν καθηλωμένα, νέοι φόροι φορτώνονται στις πλάτες του λαού. Από το 1932 ως το 1936 προστίθενται 1,5 δισεκατομμύριο δραχμές νέοι φόροι.
Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση πολλαπλασιάζονται οι απεργιακοί αγώνες. Παρά το γεγονός ότι οι απεργοί αντιμετωπίζονται με ξυλοδαρμό, οι απεργίες ξεσπούν η μια μετά την άλλη. Δραστήριοι εργάτες που πρωτοστατούν σε αυτές συλλαμβάνονται και εξορίζονται.
Οι σημαντικότερες από αυτές τις απεργίες, που δίνουν και μια εικόνα για το πώς οδηγηθήκαμε στο ματωμένο Μάη είναι οι παρακάτω:
- 07/01/1936: απεργούν οι εργάτες σπορελαιουργίας του Βαλιούρη (στη Θεσσαλονίκη)
- 11/01: συλλαλητήρια παλαιών πολεμιστών σε Θεσσαλονίκη και Νάουσα
- 12/01: συγκέντρωση φυματικών του Σανατορίου στο Ασβεστοχώρι
- 02/03: απεργούν οι αρτεργάτες της Θεσσαλονίκης για το Αρτόσημο και τις συντάξεις των φυματικών
- 19/03: απεργούν οι μυλεργάτες στους αλευρόμυλους Μπαλτά
- 22/03: απεργία των καπνεργατών. Οι καπνέμποροι κηρύσσουν λοκ-άουτ σε 5 καπναποθήκες στη Θεσσαλονίκη και πετάνε στο δρόμο 1.200 καπνεργάτες
- 23/03: απεργούν οι χαρτεργάτες του χαρτοποιείου "Άντζελ"
- 24/03: απεργούν 1.500 καπνεργάτες στις αποθήκες των αδερφών Παπαστράτου στην Αθήνα
- 31/03: απεργούν 1.500 εργάτες στην κατεργασία δέρματος στη Θεσσαλονίκη
- 31/03: γενική πανεργατική απεργία στο Νομό Μεσσηνίας, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το κλείσιμο των εργοστασίων Οίνων-Οινοπνευμάτων.
Πίσω στη Θεσσαλονίκη, στο Γενικό Διοικητήριο Μακεδονίας, στο πλαίσιο των παραπάνω πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, πραγματοποιήθηκαν 3 συσκέψεις:
- Η πρώτη στις 2 Μάη (4η μέρα της απεργίας), σηματοδοτεί την αλλαγή της στάσης της Αστυνομίας. Ενώ μέχρι τότε παρέμενε παθητική, από την επόμενη μέρα διώχνει βίαια τις απεργιακές φρουρές από τα καπνομάγαζα, ώστε να μπουν ανενόχλητοι οι απεργοσπάστες και οι παρακρατικοί μπράβοι που στρατολογούσε η εργοδοσία.
- Η δεύτερη σύσκεψη γίνεται στις 7 Μάη (9η μέρα της απεργίας), και είναι σύντομη σε διάρκεια. Συμμετέχουν: ο πρωθυπουργός Ιω. Μεταξάς, ο Γενικός Διοικητής και ο Διοικητής του Γ΄ Σ.Σ.
- Την επόμενη μέρα το βράδυ, 8 Μάη (10η μέρα της απεργίας), και μετά τις συγκρούσεις που είχαν γίνει από το πρωί ως και αργά το μεσημέρι, πραγματοποιείται η τρίτη σύσκεψη.
ο Γενικός Διοικητής, Πάλλης
ο Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού, Ζέππος
ο Αστυνομικός Διευθυντής Θεσσαλονίκης, Ντάκος
ο Διοικητής της Έφιππης Αστυνομίας, Βαρδουλάκης
και ο Διοικητής της "Ειδικής" Ασφάλειας, Ξανθόπουλος.
Ό,τι συνέβη την επόμενη μέρα φαίνεται ότι είχε σχεδιαστεί με κάθε λεπτομέρεια σε αυτή τη σύσκεψη.
Στο χώρο μπροστά από το Γενικό Διοικητήριο έγιναν αιματηρές συγκρούσεις στις 8 Μάη μεταξύ πεζών και έφιππων χωροφυλάκων με απεργούς όλων των κλάδων.
Για πρώτη φορά εδώ διατάσσεται ο στρατός να επιτεθεί, όμως οι στρατιώτες δεν υπακούουν στου επικεφαλής αξιωματικούς τους και αρνούνται να εκτελέσουν τις διαταγές. Οι απεργοί τους επευφημούν.
Οι στρατιώτες αρνούνται και την επόμενη μέρα, 9 Μάη, να επιτεθούν στους εργάτες στη διασταύρωση Εγνατίας-Βενιζέλου, όπου έγινε το μακελειό. Αντίθετα, βρίζουν τους χωροφύλακες και πολλές φορές προσπαθούν να τους εμποδίσουν.
Μετά τη δολοφονία των απεργών στις 9 Μάη και για όσο διάστημα ο λαός κυριαρχεί στη Θεσσαλονίκη, λαός και στρατός είναι αδελφωμένοι.